Καθρέφτης σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω.

Πολλά άρθρα, αναλύσεις, απόψεις, video, spot, ταινίες μικρού μήκους κλπ αναφέρονται στο θέμα της σχολικής βίας ή bullying όπως επικράτησε να λέγεται. Υπάρχει, λοιπόν, άφθονο υλικό για να ενημερωθεί κανείς, αλλά και για να ενημερώσει. Θα προσθέσω κι εγώ μερικές παρατηρήσεις μου, όχι ως ειδικός, αλλά ως εκπαιδευτικός που παρατηρώ, επεμβαίνω,και συμβουλεύω τους μαθητές μου, όταν πέφτουν στην αντίληψη μου τέτοιου είδους περιστατικά ή αποφασίζω συλλογικά με τους υπόλοιπους συναδέλφους για μέτρα και δράσεις ενημέρωσης ή για ποινές και τιμωρία των δραστών.

1.Η βίαιη συμπεριφορά των μαθητών 

Τα περιστατικά βίας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες:

α) τα ελαφρά περιστατικά που είναι πολύ συχνά, σχεδόν καθημερινά. Ως τέτοια μπορούν να     χαρακτηριστούν:

• πειράγματα, ειρωνείες, μορφασμοί που δημιουργούν μικρής διάρκειας θυμούς, παρεξηγήσεις και προστριβές.
• οι συνήθεις καθημερινές βρισιές που χρησιμοποιούν όλοι οι νεοέλληνες και δυστυχώς έχουν περάσει και στη γλώσσα και τρόπο επικοινωνίας των παιδιών.
• σπρωξίματα, σκουντιές που σκοπό δεν έχουν να πληγώσουν ή να τραυματίσουν, αλλά γίνονται από επιπολαιότητα, ανωριμότητα, εσφαλμένη νοοτροπία ή τρόπο έκφρασης και επικοινωνίας με τους συνανθρώπους μας. 

Τα παραπάνω χαρακτηρίζονται ελαφρά, όταν οι ίδιοι οι μαθητές τα εισπράττουν ως μικρά παραστρατήματα, στιγμιαία ατοπήματα, ως αστεία και πλάκα κι έτσι την επόμενη στιγμή είναι και πάλι φίλοι, αγκαλιάζονται, αστειεύονται, μοιράζονται. Ξέρουν πολύ καλά τα παιδιά, πότε ένα πείραγμα ή μια σπρωξιά γίνεται χωρίς κακή πρόθεση και πότε όχι.

β)Η δεύτερη κατηγορία είναι τα σοβαρά περιστατικά. Δεν είναι καθημερινά, αλλά ούτε και σπάνια. Γίνονται εκ προθέσεως από τους θύτες με σκοπό να πληγώσουν, προσβάλλουν, ταλαιπωρήσουν, απομονώσουν, βασανίσουν τα θύματα. Σ' αυτές τις περιπτώσεις το θύμα υποφέρει πάρα πολύ και η μαθητική ζωή γίνεται δύσκολη ή και εφιαλτική. Ας δούμε μερικές τέτοιες περιπτώσεις.

• εξύβριση με σκοπό τη μείωση και την προσβολή.
• ξύλο με σκοπό τον τραυματισμό και την τυραννία του θύματος.
• στρεβλή χρήση της τεχνολογίας (κινητά, Η/Υ) με σκοπό τον εξευτελισμό και τη διαπόμπευση του θύματος.
• καταστροφή προσωπικών αντικειμένων ή κλοπές.
• σεξουαλική παρενόχληση που μάλιστα συνήθως αποσιωπάται από ντροπή.
• απόρριψη και απομόνωση του θύματος, που ζει αποκομμένο από τις μαθητικές παρέες, είναι μόνο του στα διαλείμματα, σχεδόν ξένο σώμα στη μαθητική κοινότητα.
• παρότρυνση ή εξαναγκασμός σε παράνομες ενέργειες (μικροκλοπές, εξαναγκαστική συμμετοχή σε ξυλοδαρμούς, κοροϊδίες κλπ).
• απειλές  εκφοβισμοί και εκβιασμοί για αποσιώπηση όσων προαναφέρθηκαν.

2.Άλλες παρατηρήσεις για τη βία στα σχολεία:

• Τα αγόρια χρησιμοποιούν περισσότερο τη σωματική βία και εκφράζονται πιο φανερά, ενώ τα κορίτσια χρησιμοποιούν περισσότερο τη λεκτική βία και εκφράζονται πιο έμμεσα και κρυφά.
• Τα αγόρια εμπλέκονται πιο συχνά σε περιστατικά βίας απ' ότι τα κορίτσια (μια πιθανή απάντηση είναι ότι τα κορίτσια ωριμάζουν πιο γρήγορα σε σχέση με τ' αγόρια ή ότι το DNA του αρσενικού, το κάνει πιο επιθετικό).
• Οι θύτες συνήθως είναι πιο σωματώδεις από τα θύματα.
• Τα θύματα συνήθως είναι παιδιά εσωστρεφή, μοναχικά, φοβισμένα, με οικογενειακά, οικονομικά, συναισθηματικά προβλήματα και ανασφάλειες, παιδιά με ιδιαίτερες ανάγκες, νεοφερμένοι, αλλοδαποί κ.α.
• Τα θύματα συνήθως δεν μαρτυρούν την κακοποίησή τους (στο σχολείο ή και στο σπίτι) από ντροπή, φόβο, πεποίθηση ότι αυτό τους μειώνει ή ότι θα τους απομονώσει ακόμα περισσότερο.
• Αλλά ούτε και οι άλλοι μαθητές, που δεν εμπλέκονται άμεσα, φανερώνουν τέτοιες πράξεις, καθώς γενικά αυτό θεωρείται "κάρφωμα".
• Εξ όσων γνωρίζω, τα περιστατικά βίας είναι πιο συχνά και σοβαρά στις μεγαλουπόλεις, παρά στις επαρχιακές πόλεις και τα χωριά.

3. Λόγοι που οδηγούν τα παιδιά σε τέτοιου είδους συμπεριφορές:

• άγνοια των κινδύνων, επιπολαιότητα, ανωριμότητα.
• τραυματικές εμπειρίες (συχνά τα παιδιά που είναι βίαια, είναι και τα ίδια θύματα κακοποίησης)
•  έλλειψη ενημέρωσης
• μίμηση εσφαλμένων προτύπων από το οικογενειακό, αλλά και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. 
• τα ΜΜΕ και κυρίως η τηλεόραση που προβάλλει ιδιαίτερα τη βία σε ταινίες, σειρές κλπ.
• τα απαράδεκτα βιντεοπαιχνίδια που σχεδόν στο σύνολο τους εθίζουν τα παιδιά στη βία, το ρατσισμό, τα όπλα και τον πόλεμο..
• το άγχος, η καταπίεση, η απόρριψη, το έλλειμμα επικοινωνίας και σεβασμού προς την προσωπικότητά τους που εκδηλώνεται με πράξεις βίας  και εκδικητικότητας προς τους άλλους.
• το βαρύ και φορτωμένο πρόγραμμα των παιδιών (σχολείο, φροντιστήρια, μουσική, αθλητισμός κλπ) που είναι μια μορφή κακοποίησης της παιδικής-εφηβικής ηλικίας και στην οποία αντιδρούν με ανάλογους τρόπους.
• τα προβλήματα που πλήττουν την ελληνική οικογένεια και κοινωνία (ανεργία, υποαπασχόληση, εκμετάλλευση των αδυνάτων, έλλειμμα δημοκρατίας, δικαιοσύνης κλπ), που βιώνουν έντονα τα παιδιά μας και στα οποία αντιδρούν με βία. 

4. Πώς αντιμετωπίζει το σχολείο - οι εκπαιδευτικοί τα περιστατικά βίας:

• με συστάσεις, παρατηρήσεις, επιπλήξεις προς όσους εμπλέκονται.
• με ενημέρωση των γονέων και συνεργασία μαζί τους για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.
• με τιμωρίες βάσει του κανονισμού και κατόπιν συνεδριάσεως του συλλόγου, όταν τα περιστατικά είναι σοβαρά. Οι τιμωρίες είναι οι αποβολές, ακόμα και η αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος, όταν το περιστατικό είναι πολύ σοβαρό και επαναλαμβανόμενο (απλά καταγράφω τους τρόπους αντιμετώπισης, χωρίς να κρίνω την αποτελεσματικότητά τους ή να συμφωνώ μ' αυτούς).
• με ενημερώσεις, εκδηλώσεις και δράσεις κατά της βίας και της άσχημης συμπεριφοράς προς τους συνανθρώπους μας.
• ένας ακόμα τρόπος, τον οποίο και συστήνω, είναι ο εκπαιδευτικός να ξεκλέβει λίγο χρόνο (5΄λεπτά είναι αρκετά) από το μάθημά του, καθημερινά ή πολύ συχνά και να κουβεντιάζει με τους μαθητές του για διάφορα κοινωνικά θέματα. Τα αποτελέσματα είναι θεαματικά και πασιφανή, καθώς σύντομα θα δει τους μαθητές πιο διαλλακτικούς, πιο ήρεμους στις σχέσεις τους, πιο χαρούμενους και ικανοποιημένους, πιο πρόθυμους για μάθημα.

Κλείνοντας να πω ότι οι μαθητές και η σχολική κοινότητα είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας. Η βίαιη, άνιση και άδικη κοινωνία δημιουργεί τους θύτες, αλλά και τα θύματα. Πολύ καλά και χρήσιμα όλα τα μέτρα, προγράμματα, ΕΣΠΑ κλπ, αλλά αν δεν εκλείψουν τα αίτια, απλώς κλείνουμε τα μάτια στο πρόβλημα και το πασπαλίζουμε με χρυσόσκονη για να φανούμε δήθεν ανθρωπιστές και ευαίσθητοι. Τα παιδιά μας χρειάζονται "ψωμί, παιδεία, ελευθερία" και δυστυχώς το αίτημα αυτό, αν και παλιό παραμένει επίκαιρο και διαχρονικό.

Από: Ματίνα Γκούτζιου