1. Σχήμα ασύνδετο
Συνδέονται χωρίς
σύνδεσμο . Μπαίνουν η μια πρόταση δίπλα στην άλλη με
κόμματα.
☺ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Χόρευαν, πηδούσαν, τάραζαν τον κόσμο από τις φωνές.
2. Παρατακτική σύνδεση
Η σύνδεση αυτή των προτάσεων λέγεται παρατακτική ( ή κατά παράταξη ), γιατί μ’ αυτήν παρατάσσονται, δηλαδή τοποθετούνται
ισοδύναμες προτάσεις
η μια δίπλα στην άλλη.
● Όταν λέμε ότι συνδέονται ισοδύναμες προτάσεις, εννοούμε ότι
συνδέονται
κύριες με
κύριες ή δευτερεύουσες με δευτερεύουσες.
3. Υποτακτική σύνδεση
Η σύνδεση αυτή των προτάσεων λέγεται υποτακτική, γιατί μ’ αυτήν υποτάσ-
σονται η μία στην άλλη, δηλαδή οι
δευτερεύουσες προτάσεις εξαρτώνται από
τις κύριες.
● Στην υποτακτική σύνδεση οι προτάσεις είναι
ανόμοιες , δηλαδή
η μία είναι
κύρια και η άλλη δευτερεύουσα.
● Στην υποτακτική σύνδεση από μία ή
περισσότερες κύριες, εξαρτώνται μία ή
περισσότερες δευτερεύουσες . Μερικές φορές όμως υπάρχει περίπτωση μια
δευτερεύουσα πρόταση να εξαρτάται από μια άλλη δευτερεύουσα ,
η
οποία
συνδέεται υποτακτικά με την κύρια.
Παράδειγμα: Έφτασε νύχτα, γιατί ήταν πολύ αργά, όταν ξεκίνησε .
κύρια δευτερεύουσα δευτερεύουσα
Στο παραπάνω παράδειγμα η δευτερεύουσα πρόταση
όταν
ξεκίνησε εξαρτάται από τη δευτερεύουσα πρόταση γιατί ήταν πολύ αργά και
όχι από την κύρια.
Στην παρατακτική σύνδεση χρησιμοποιούνται για
τη σύνδεση των προτάσεων
παρατακτικοί σύνδεσμοι. Παρατακτικοί σύνδεσμοι είναι οι εξής:
1.
Συμπλεκτικοί π.χ. : Ούτε μιλούσε ούτε έγραφε.
2.
Αντιθετικοί π.χ.
: Πονούσε πολύ, αλλά δεν έλεγε τίποτα.
3.
Διαχωριστικοί π.χ. : Όλη μέρα
έγραφε ή διάβαζε ολομόναχος.
4.
Συμπερασματικοί π.χ. :
Του το είπα πολλές φορές· επομένως
είναι
αδικαιολόγητος. (εδώ
χρησιμοποιείται συ-
νήθως
η άνω τελεία)
Παρατηρήσεις
1. Η πιο
συχνή χρήση αυτής της σύνδεσης γίνεται με τους συμπλεκτικούς
συνδέσμους και η πιο σπάνια με τους συμπερασματικούς.
2. Οι
παρατακτικοί σύνδεσμοι συνδέουν όμοιες προτάσεις.
α. Κύριες
με κύριες.
☺ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Του έκανε διάφορες ερωτήσεις και αυτός απάντησε.
κύρια σύνδεσμος κύρια
β. Δευτερεύουσες με δευτερεύουσες.
☺ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Όταν
έβλεπε ή όταν άκουγε ανθρώπους,
κρυβόταν.
δευτερεύουσα σύνδεσμος δευτερεύουσα
3. Οι
αντιθετικοί σύνδεσμοι αν και, ενώ,
μολονότι είναι υποτακτικοί και
όχι
παρατακτικοί σύνδεσμοι.
4. Ο
σύνδεσμος ώστε είναι
συμπερασματικός ( παρατακτικός ) μόνο όταν
βρίσκεται μετά από τελεία ή μετά από άνω τελεία στην αρχή της δεύτε-
ρης
πρότασης
και την συνδέει παρατακτικά με την πρώτη . Και οι δύο
προτάσεις σ’ αυτή την περίπτωση είναι κύριες.
( π.χ.
Θα παίξουν μαζί; Ώστε είναι
φίλοι πάλι; )
Όταν το ώστε
βρίσκεται μετά από κόμμα, είναι αποτελεσματικός (υπο-
τακτικός ) σύνδεσμος και συνδέει κύρια με δευτερεύουσα πρόταση.
( π.χ.
Είναι τόσο καλός άνθρωπος, ώστε τον
αγαπούν όλοι. )
Υποτακτική σύνδεση προτάσεων έχουμε με τους υποτακτικούς
συνδέσμους
με το να ,
με αναφορικές ή ερωτηματικές
αντωνυμίες και με
αναφορικά ή
ερωτηματικά επιρρήματα, που εισάγουν
δευτερεύουσες προτάσεις.
Οι δευτερεύουσες προτάσεις διακρίνονται σε :
1.
Ειδικές
Ειδικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που
εισάγονται (αρχίζουν) με
τους ειδικούς συνδέσμους ότι , πως , που .
► Στις
ειδικές προτάσεις δε βάζουμε κόμμα.
π.χ. Ο Γιώργος είπε ότι θα διαβάσει το απόγευμα.
κύρια δευτερεύουσα αιτιολογική
2.
Αιτιολογικές
Αιτιολογικές
λέγονται οι δευτερεύουσες
προτάσεις που εισάγονται με τους
αιτιολογικούς συνδέσμους γιατί , επειδή , αφού , που
.
► Στις
αιτιολογικές προτάσεις βάζουμε κόμμα.
π.χ. Ο Νίκος λυπήθηκε , γιατί
δεν ήρθαν οι φίλοι του.
κύρια δευτερεύουσα αιτιολογική
3.
Τελικές
Τελικές٭ (ή του
σκοπού) λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγο-
νται με τους τελικούς συνδέσμους να , για να .
٭ Από το τέλος που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει σκοπός.
► Στις
τελικές προτάσεις , όταν
αρχίζουν με το για να βάζουμε κόμμα ,
όταν όμως αρχίζουν με το να
δε βάζουμε κόμμα.
π.χ. Έτρεχε γρήγορα , για
να μη χάσει το τρένο.
κύρια
δευτερεύουσα τελική
Η Δήμητρα πήγε να
φέρει το βιβλίο της. (=
για να φέρει)
κύρια δευτερεύουσα τελική
Σημείωση:
Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις τελικές
προτάσεις που αρχίζουν με το να με τις βουλητικές προτάσεις που επίσης
αρχίζουν με το να. Οι τελικές
προτάσεις εισάγονται κυρίως με το σύνδεσμο για να και, όταν εισάγονται με το σύνδεσμο να, αυτός μπορεί να αντικατασταθεί με το για να .
π.χ.
Τελική : Ήρθα να δουλέψω ή Ήρθα, για
να δουλέψω
Βουλητική : Θέλω να δουλέψω ( δε λέγεται όμως: θέλω
για να δουλέψω )
4.
Διστακτικές
Διστακτικές
( ή ενδοιαστικές ) λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που
εισάγονται με τους διστακτικούς
συνδέσμους μη(ν) , μήπως .
► Στις
διστακτικές προτάσεις δε βάζουμε κόμμα.
π.χ. Ανησυχώ
μήπως το ξεχάσεις.
κύρια δευτερεύουσα
διστακτική
5.
Χρονικές
Χρονικές
λέγονται οι
δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με
τους
χρονικούς συνδέσμους όταν , σαν , ενώ , αφού,
μόλις , πριν , πριν να ,
προτού , καθώς , όποτε , αφότου , ώσπου , όσο που , ωσότου , άμα .
► Στις
χρονικές προτάσεις βάζουμε κόμμα.
π.χ. Έκαναν ησυχία , όταν
μπήκε ο δάσκαλος στην τάξη.
κύρια δευτερεύουσα χρονική
6.
Αποτελεσματικές (ή
συμπερασματικές)
Αποτελεσματικές
(ή συμπερασματικές) λέγονται οι δευτερεύουσες προ-
τάσεις που εισάγονται με τους αποτελεσματικούς
συνδέσμους ώστε, που,
με το σύνδεσμο να ή με εκφράσεις που χρησιμοποιούνται ως αποτελεσμα-
τικοί σύνδεσμοι (ώστε
να , που
να , για
να κτλ.)
► Στις
αποτελεσματικές προτάσεις βάζουμε κόμμα.
π.χ. Μιλά πολύ σιγά , ώστε
μόλις ακούγεται.
κύρια δευτερεύουσα αποτελεσματική
Δεν είναι ανόητος ,
να τα πει όλα. (= ώστε να τα πει όλα)
κύρια δευτερεύουσα
αποτελεσματική
Δεν είναι τόσο ψηλός , για
να το φτάσει. (= ώστε
να το φτάσει)
Κύρια δευτερεύουσα αποτελεσματική
Σημείωση
: Ο σύνδεσμος ώστε χρησιμοποιείται
και ως παρατακτικός σύνδεσμος (συμπερασματικός) ,
στην αρχή μιας περιόδου ή
μιας ημιπεριόδου (μετά δηλ.
από τελεία ή άνω τελεία), και
εισάγει τότε κύρια πρόταση.
7.
Υποθετικές
Υποθετικές λέγονται οι
δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με τους
υποθετικούς συνδέσμους αν , εάν , σαν , άμα .
► Στις υποθετικές
προτάσεις βάζουμε κόμμα.
π.χ.
Θα προλάβαινες , αν ξεκινούσες πιο νωρίς.
κύρια δευτερεύουσα υποθετική
8.
Εναντιωματικές
Εναντιωματικές
λέγονται οι δευτερεύουσες
προτάσεις που εισάγονται με
τους αντιθετικούς συνδέσμους αν και , ενώ , μολονότι .
► Στις
εναντιωματικές προτάσεις βάζουμε κόμμα.
π.χ. Αποφάσισα να πάω , αν και δεν είχα καθόλου όρεξη.
κύρια
δευτερεύουσα
εναντιωματική
9.
Βουλητικές
Βουλητικές٭ λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που
εισάγονται με το
να και συμπληρώνουν την έννοια ενός ρήματος ,
το οποίο σημαίνει θέλω,
μπορώ,
παρακαλώ, εύχομαι, δέχομαι, αναγκάζομαι κ.ά.
٭ Από το ρήμα βούλομαι που στα αρχαία ελληνικά σημαίνει θέλω.
► Στις
βουλητικές προτάσεις δε βάζουμε κόμμα.
π.χ. Θέλω να έρχεσαι στην ώρα σου.
κύρια δευτερεύουσα βουλητική
Βουλητική
πρόταση ως
υποκείμενο παίρνουν απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις που έχουν σημασία παρόμοια με
τη σημασία των προηγούμενων ρημάτων (θέλω, μπορώ κτλ.), όπως
: πρέπει,
χρειάζεται, απαγορεύεται,
συμβαίνει, είναι ανάγκη, είναι ντροπή, είναι φυσικό, είναι δυνατό, είναι
καλύτερα κτλ.
π.χ.
Πρέπει να είσαι πιο προσεκτικός.
κύρια δευτερεύουσα βουλητική
Σημείωση: Δεν πρέπει να μπερδεύουμε τις τελικές
προτάσεις που αρχίζουν με το να με τις βουλητικές προτάσεις που επίσης
αρχίζουν με το να. Οι τελικές
προτάσεις εισάγονται κυρίως με το σύνδεσμο για να και, όταν εισάγονται με το σύνδεσμο να, αυτός μπορεί να αντικατασταθεί με το για να .
π.χ.
Τελική : Ήρθα να δουλέψω ή Ήρθα, για
να δουλέψω
Βουλητική : Θέλω να δουλέψω ( δε λέγεται όμως: θέλω
για να δουλέψω )
10.
Αναφορικές προτάσεις
Αναφορικές
λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με
:
1) Κάποια
αναφορική αντωνυμία : που , ό,τι
ο οποίος , η οποία , το οποίο
όποιος , όποια , όποιο
όσος , όση , όσο
π.χ. Έχασα το βιβλίο, που μου χάρισες. (= το οποίο μου χάρισες)
κύρια δευτερεύουσα αναφορική
2) α. Κάποιο αναφορικό επίρρημα : όπου , όπως , όσο , που ,
καθώς , σαν να
π.χ. Πήγαινε
όπου σε στείλουν.
Μπήκα
κρυφά στο σαλόνι, που έπαιζε πιάνο η νονά. (=όπου έπαιζε…)
Θα γίνουν όλα καθώς
τα συμφωνήσαμε. (= όπως τα συμφωνήσαμε)
Πετάχτηκε σαν
να τον τσίμπησε μύγα. (= όπως
θα πεταγόταν, αν τον
τσιμπούσε μύγα)
β. Σπάνια (κυρίως στα δημοτικά τραγούδια) με κάποιο από τα αναφορικά
επιρρήματα : πως , σαν , ωσάν να .
► Στις
αναφορικές προτάσεις άλλοτε βάζουμε κόμμα και άλλοτε όχι.
☺ Η
αναφορική πρόταση που είναι υποκείμενο, αντικείμενο, κατηγορούμενο, ή εκφράζει κάποια επιρρηματική σχέση (τόπου, χρόνου, τρόπου, ποσού) δε χωρίζεται με κόμμα.
Γενικά, όταν η αναφορική πρόταση είναι
απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας
πρότασης (ή κάποιου άλλου όρου της) δε χωρίζεται με κόμμα.
Π.χ. Να ρωτήσεις όποιον βρεις μπροστά σου.
Ο αστροναύτης που πάτησε
πρώτος στο φεγγάρι ήταν Αμερικανός.
Στο α΄ παράδειγμα η
αναφορική πρόταση όποιον βρεις μπροστά σου είναι απαραίτητο συμπλήρωμα της κύριας Να ρωτήσεις, γιατί είναι αντικείμενό
της. Άρα δεν πρέπει να χωριστεί με κόμμα από αυτήν.
Στο β΄
παράδειγμα η αναφορική πρόταση
που
πάτησε πρώτος στο φεγγάρι είναι απαραίτητο συμπλήρωμα του υποκειμένου
Ο αστροναύτης της κύριας πρότασης Ο αστροναύτης . . . ήταν Αμερικανός όρο τον οποίο και προσδιορίζει. Άρα δεν πρέπει να χωριστεί με κόμμα από αυτόν.
☺ Η αναφορική πρόταση που δεν είναι απαραίτητο
συμπλήρωμα κάποιας άλλης πρότασης , δηλ.
μπορεί και να παραλειφθεί χωρίς να επηρεαστεί η
ορθότητα ή η πληρότητα του νοήματος της πρότασης στην οποία αναφέρεται, χωρίζεται με κόμμα από αυτήν.
π.χ. Θα δω το ματς μαζί με το Νίκο, που είναι ο καλύτερός μου φίλος.
Ο Μάνος, που είναι μαθητής της
Ε΄ Δημοτικού , πήρε άριστα σε όλα
τα μαθήματα.
Στα
παραπάνω παραδείγματα οι κύριες προτάσεις Θα δω το ματς μαζί με το Νίκο και Ο Μάνος…πήρε άριστα σε όλα τα μαθήματα έχουν ολοκληρωμένο νόημα
και επομένως
οι αναφορικές προτάσεις δεν αποτελούν απαραίτητο συμπλήρωμά τους. Δηλαδή, ακόμα και αν οι αναφορικές προτάσεις παραλειφθούν, οι κύριες
προτάσεις εξακολουθούν να έχουν ολοκληρωμένο νόημα. Άρα πρέπει να χωριστούν με
κόμμα από
αυτές.
11.
Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις
Πλάγιες
ερωτηματικές προτάσεις λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που περιέχουν ερώτηση και εισάγονται με :
-
ερωτηματικές αντωνυμίες ( ποιος, πόσος, τι κτλ. )
- ερωτηματικά επιρρήματα ( πού,
πότε, πώς κτλ. )
- συνδέσμους ( αν, γιατί, μήπως κτλ. )
► Στις
πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις δε βάζουμε κόμμα.
π.χ. Με ρώτησε ποιοι θα είναι στο πάρτι.
κύρια πλάγια ερωτηματική
Δεν ξέρω πού θα
βρισκόμουν τώρα χωρίς τη βοήθειά σου.
κύρια πλάγια ερωτηματική πρόταση
Απορώ γιατί δεν πήγε κι αυτός στο θέατρο.
κύρια πλάγια ερωτηματική πρόταση
Σημείωση : Οι ειδικές, οι διστακτικές, οι βουλητικές και οι πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις κανονικά δεν παίρνουν κόμμα. Όταν
όμως είναι επεξήγηση, τότε χωρίζονται με κόμμα από την κύρια.
π.χ. Πήραμε μια ευχάριστη είδηση , ότι έγινε καλά.
(= δηλ. ότι έγινε καλά)
Κάθε μέρα είχε την ίδια αγωνία , μήπως τον απολύσουν. (= δηλ. μήπως
τον απολύσουν)
Σπάνια το ήθελε αυτό , να μένει μόνος στο σπίτι. (= δηλ. να μένει μόνος
στο σπίτι)
Αυτό δεν καταλαβαίνω , ποια είναι η διαφορά μας. (= δηλ. ποια είναι η διαφορά μας)
