Λειτουργίες - Χρήσεις των πτώσεων του ουσιαστικού
Ο ρόλος της πτώσης είναι να συνδέει το ουσιαστικό με το στοιχείο της πρότασης από το οποίο εξαρτάται. Οι βασικές πτώσεις της Νέας Ελληνικής (ονομαστική, γενική, αιτιατική) επιτελούν διάφορες λειτουργίες: συνδέουν το ουσιαστικό με το ρήμα, με άλλο ουσιαστικό, με πρόθεση ή με επίρρημα. Αντίθετα, η κλητική δεν έχει συνδετικό ρόλο, αλλά τη χρησιμοποιούμε μόνο όταν θέλουμε να καλέσουμε ή να προσφωνήσουμε κάποιον.
β) σε πτώση αιτιατική
1) Ήταν ένα χαλί τέσσερα μέτρα το μάκρος (αιτιατική της αναφοράς).
2) Εγέρασα, μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνους κλέφτης (ετερόπτωτος προσδιορισμός ποσού ή μέτρου).
Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί – Παράθεση και επεξήγηση
Ένα ουσιαστικό χρησιμοποιείται ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός άλλου ουσιαστικού:
α) για να προσθέσει ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα. Αυτός ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός ονομάζεται παράθεση.
π.χ. Με χαιρέτησε ο κύριος Αναστασίου, ο θυρωρός.
π.χ. Ο κύριος Γεωργιάδης, ο καθηγητής, λείπει.
Όταν χρησιμοποιούμε την παράθεση, πηγαίνουμε από μια ειδική έννοια (το ουσιαστικό που προσδιορίζουμε, π.χ. ο κύριος Αναστασίου) σε μια γενική έννοια (το ουσιαστικό που λειτουργεί ως παράθεση, π.χ. ο θυρωρός).
Η παράθεση αναλύεται σε αναφορική πρόταση: Ο κύριος Γεωργιάδης, που είναι καθηγητής, λείπει.
Στην επεξήγηση, αντίθετα από την παράθεση, πηγαίνουμε από μια έννοια γενική (π.χ. ο αδελφός) σε μια έννοια ειδική (π.χ. ο Πέτρος).
Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί - Επιθετικοί και κατηγορηματικοί προσδιορισμοί
α) Επιθετικός προσδιορισμός: Λέγεται ο προσδιορισμός, ο οποίος δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μία μόνιμη ιδιότητα, π.χ. Ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται.
Ως επιθετικοί προσδιορισμοί, εκτός των επιθέτων, χρησιμοποιούνται:
α) Αντωνυμίες: Τόση χαρά δεν την μπορώ.
β) Μετοχές: Τα πληγωμένα πουλιά δεν σάλευαν.
γ) Ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία: Γέρος άνθρωπος και δουλεύει.
δ) Ουσιαστικά που δηλώνουν επάγγελμα: Δικηγόρος άνθρωπος και δεν ξέρει νομικά.
ε) Ουσιαστικά τα οποία δηλώνουν εθνικότητα: Οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίστηκαν γενναία.
στ) Ονόματα γεωγραφικών όρων: Ο Πηνειός ποταμός διασχίζει τα Τέμπη.
ζ) Επιρρήματα με άρθρο: Τα πάνω διαμερίσματα είναι πιο κρύα.
β) Κατηγορηματικός προσδιορισμός: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει μία παροδική ιδιότητα, π.χ. Κατάκοπος ο πατέρας έπεσε να κοιμηθεί.
Α Σ Κ Η Σ Η
Οι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ρήματος
❏ Οι πτώσεις μάς δείχνουν τη σχέση που έχει ένα ουσιαστικό με το ρήμα της πρότασης:
• Το υποκείμενο βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική,
π.χ. Η ζωγραφική ανήκει στις καλές τέχνες.
• Το αντικείμενο, ανάλογα με το ρήμα από το οποίο εξαρτάται, βρίσκεται σε πτώση αιτιατική ή γενική,
π.χ. Μετέφεραν τον πίνακα με προσοχή. Ο ζωγράφος έδωσε του αλόγου πνοή και δύναμη.
• Το κατηγορούμενο, που αποτελεί συμπλήρωμα των συνδετικών ρημάτων, βρίσκεται:
α. σε πτώση ονομαστική, όταν δίνει μια πληροφορία για το υποκείμενο του ρήματος, και ονομάζεται κατηγορούμενο του υποκειμένου,π.χ. Ο καβαλάρης φαίνεται επιβλητικός.
β. σε πτώση αιτιατική, όταν δίνει μια πληροφορία για το αντικείμενο του ρήματος, και ονομάζεται κατηγορούμενο του αντικειμένου, π.χ. Θεωρούν το Ρέμινγκτον σπουδαίο.
Οι πτώσεις ως δείκτες για τη σχέση ουσιαστικού και ουσιαστικού
❏ Οι πτώσεις μάς δείχνουν τη σχέση που μπορούν να έχουν οι ονοματικές φράσεις (ΟΦ) μεταξύ τους. Για παράδειγμα, στη φράση το μεγαλύτερο μουσείου του κόσμου η ΟΦ του κόσμου, προσδιορίζει την ΟΦ το μεγαλύτερο μουσείο.
✔ Όταν η ΟΦ που προσδιορίζει μια άλλη ΟΦ βρίσκεται σε διαφορετική πτώση από αυτή, ονομάζεται ετερόπτωτος προσδιορισμός, π.χ. παιχνίδι στρατηγικής (το ουσιαστικό παιχνίδι βρίσκεται σε ονομαστική ενώ ο προσδιορισμός στρατηγικής σε γενική)
✔ Όταν η ΟΦ που προσδιορίζει μια άλλη ΟΦ βρίσκεται στην ίδια πτώση με αυτή, ονομάζεται ομοιόπτωτος προσδιορισμός, π.χ. Στο μουσείο μάς υποδέχτηκε η κυρία Αναγνωστοπούλου, η ξεναγός (ο προσδιορισμός ξεναγός βρίσκεται στην ονομαστική, όπως και η ΟΦ που προσδιορίζει: η κυρία Αναγνωστοπούλου).
Ετερόπτωτοι προσδιορισμοί
Ετερόπτωτοι ονοματικοί προσδιορισμοί ονομάζονται τα ουσιαστικά που προσδιορίζουν άλλα ουσιαστικά και βρίσκονται σε διαφορετική πτώση από τη λέξη που προσδιορίζουν.
- α) Σε πτώση γενική. Η γενική αυτή ονομάζεται γενική προσδιοριστική και έχει διάφορες σημασίες:
1) Η ταβέρνα του μπαρμπα - Γιάννη (γενική κτητική)
- Το σπίτι της γιαγιάς (γενική κτητική)
- 2) Φοράει γραβάτα της μόδας (γενική της ιδιότητας).
3) Εργάζεται σε αποθήκη καπνού (γενική του περιεχομένου).
4) Διάβασε πέντε κεφάλαια του βιβλίου που της χάρισαν (γενική διαιρετική).
5) Ακούγεται το σφύριγμα του ανέμου (γενική υποκειμενική ή του δράστη μιας ενέργειας: σφυρίζει ο άνεμος).
- Το σφύριγμα του τρένου (= το τρένο σφυρίζει)
- 6) Οι στρατιώτες είναι οι φρουροί της πατρίδας (γενική αντικειμενική ή του αποδέκτη μιας ενέργειας: φρουρώ την πατρίδα).
- Η προστασία του περιβάλλοντος (= προστατεύουμε το περιβάλλον)
- 7) Τον τσάκισε η πίκρα του χωρισμού (γενική της αιτίας).
8) Παράγγειλε τα ρούχα του γάμου (γενική του σκοπού).
9) Η ναυμαχία του Ναβαρίνου (γενική προσδιοριστική του τόπου).
Η Ακρόπολη των Αθηνών (γενική προσδιοριστική του τόπου).
- 10) Ήταν ένα δώρο χιλίων ευρώ, αγορασμένο από ακριβό κατάστημα (γενική της αξίας)
11) Ο αδελφός της Μαρίας (γενική της συγγένειας).
12) Έφαγα νόστιμο κεφαλοτύρι Μυτιλήνης (γενική προσδιοριστική της προέλευσης).
13) Εδώ είσαι σκλάβα του πασά (γενική προσδιοριστική της εξάρτησης).
14) Διάβασα την “Ιλιάδα” του Όμηρου (γενική του δημιουργού).
15) Όταν σήμανε η καμπάνα, έπεσαν οι ίσκιοι του δειλινού (γενική προσδιοριστική του χρόνου).
Ο ήλιος του μεσημεριού (γενική προσδιοριστική του χρόνου).
- 16) Πήρε αναρρωτική άδεια τριών μηνών (γενική προσδιοριστική της ποσότητας).
17) Είχε λαγού περπατησιά (= σαν του λαγού: παρομοίωση).
β) σε πτώση αιτιατική
1) Ήταν ένα χαλί τέσσερα μέτρα το μάκρος (αιτιατική της αναφοράς).
2) Εγέρασα, μωρέ παιδιά, σαράντα χρόνους κλέφτης (ετερόπτωτος προσδιορισμός ποσού ή μέτρου).
Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί – Παράθεση και επεξήγηση
Ένα ουσιαστικό χρησιμοποιείται ως ομοιόπτωτος προσδιορισμός άλλου ουσιαστικού:
α) για να προσθέσει ένα ιδιαίτερο και γνωστό γνώρισμα. Αυτός ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός ονομάζεται παράθεση.
π.χ. Με χαιρέτησε ο κύριος Αναστασίου, ο θυρωρός.
π.χ. Ο κύριος Γεωργιάδης, ο καθηγητής, λείπει.
Όταν χρησιμοποιούμε την παράθεση, πηγαίνουμε από μια ειδική έννοια (το ουσιαστικό που προσδιορίζουμε, π.χ. ο κύριος Αναστασίου) σε μια γενική έννοια (το ουσιαστικό που λειτουργεί ως παράθεση, π.χ. ο θυρωρός).
Η παράθεση αναλύεται σε αναφορική πρόταση: Ο κύριος Γεωργιάδης, που είναι καθηγητής, λείπει.
Όταν η παράθεση δεν αναφέρεται σε μια λέξη αλλά σε ολόκληρη πρόταση, συνήθως μπαίνει πρώτη και χαρακτηρίζει από πριν το περιεχόμενο της προτάσεως που ακολουθεί. Τότε η παράθεση ονομάζεται προεξαγγελτική παράθεση:
π.χ. Περίεργο πράγμα, ακόμα δεν φάνηκε το πλοίο της γραμμής.
β) για να διασαφηνίσει το ουσιαστικό που προσδιορίζει, όταν η έννοιά του είναι γενική και κάπως αόριστη. Αυτός ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός ονομάζεται επεξήγηση. Πριν από την επεξήγηση μπορεί να εννοηθεί η λέξη δηλαδή.
π.χ. Με χαιρέτησε ο θυρωρός, ο κύριος Αναστασίου.
π.χ. Ήρθε και ο άλλος αδελφός μου, ο Πέτρος.
β) για να διασαφηνίσει το ουσιαστικό που προσδιορίζει, όταν η έννοιά του είναι γενική και κάπως αόριστη. Αυτός ο ομοιόπτωτος προσδιορισμός ονομάζεται επεξήγηση. Πριν από την επεξήγηση μπορεί να εννοηθεί η λέξη δηλαδή.
π.χ. Με χαιρέτησε ο θυρωρός, ο κύριος Αναστασίου.
π.χ. Ήρθε και ο άλλος αδελφός μου, ο Πέτρος.
π.χ. Αυτό να αποφεύγεις, τις κακές συναναστροφές.
Ομοιόπτωτοι προσδιορισμοί - Επιθετικοί και κατηγορηματικοί προσδιορισμοί
α) Επιθετικός προσδιορισμός: Λέγεται ο προσδιορισμός, ο οποίος δίνει στη λέξη που προσδιορίζει μία μόνιμη ιδιότητα, π.χ. Ο καλός καραβοκύρης στη φουρτούνα φαίνεται.
Ως επιθετικοί προσδιορισμοί, εκτός των επιθέτων, χρησιμοποιούνται:
α) Αντωνυμίες: Τόση χαρά δεν την μπορώ.
β) Μετοχές: Τα πληγωμένα πουλιά δεν σάλευαν.
γ) Ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία: Γέρος άνθρωπος και δουλεύει.
δ) Ουσιαστικά που δηλώνουν επάγγελμα: Δικηγόρος άνθρωπος και δεν ξέρει νομικά.
ε) Ουσιαστικά τα οποία δηλώνουν εθνικότητα: Οι Έλληνες στρατιώτες αγωνίστηκαν γενναία.
στ) Ονόματα γεωγραφικών όρων: Ο Πηνειός ποταμός διασχίζει τα Τέμπη.
ζ) Επιρρήματα με άρθρο: Τα πάνω διαμερίσματα είναι πιο κρύα.
β) Κατηγορηματικός προσδιορισμός: Λέγεται η λέξη που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και του δίνει μία παροδική ιδιότητα, π.χ. Κατάκοπος ο πατέρας έπεσε να κοιμηθεί.
Α Σ Κ Η Σ Η
Υπογραμμίσετε και αναγνωρίσετε τους ομοιόπτωτους και ετερόπτωτους ονοματικούς προσδιορισμούς:
1) Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο κυβερνήτης της Ελλάδας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα.
2) Οι κλέφτες, τ’ απαντήσανε, οι Κολοκοτρωναίοι.
3) Σας είπα όλη την αλήθεια.
4) Δύο μεγάλοι θεοί, ο Ποσειδώνας κι ο Πλούτωνας, ήσαν αδελφοί του Δία.
5) Τα μάτια της Ελένης είναι φοβισμένα.
6) Η χαρά της επιτυχίας ήταν μεγάλη.
7) Η λύπη του αποχωρισμού ήταν ζωγραφισμένη στο πρόσωπό της.
8) Ο επιμελητής της τάξης ήταν ασυνεπής.
9) Η απόφαση των δικαστών ήταν δίκαιη.
10) Ο πολυταξιδεμένος καπετάνιος γοήτευε τα παιδιά της γειτονιάς με τις ιστορίες του.
1) Ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο κυβερνήτης της Ελλάδας, γεννήθηκε στην Κέρκυρα.
2) Οι κλέφτες, τ’ απαντήσανε, οι Κολοκοτρωναίοι.
3) Σας είπα όλη την αλήθεια.
4) Δύο μεγάλοι θεοί, ο Ποσειδώνας κι ο Πλούτωνας, ήσαν αδελφοί του Δία.
5) Τα μάτια της Ελένης είναι φοβισμένα.
6) Η χαρά της επιτυχίας ήταν μεγάλη.
7) Η λύπη του αποχωρισμού ήταν ζωγραφισμένη στο πρόσωπό της.
8) Ο επιμελητής της τάξης ήταν ασυνεπής.
9) Η απόφαση των δικαστών ήταν δίκαιη.
10) Ο πολυταξιδεμένος καπετάνιος γοήτευε τα παιδιά της γειτονιάς με τις ιστορίες του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου